19 milyon nüfuslu ülkede 11 milyon 734 bin 642 kayıtlı seçmenin yaklaşık 8 milyonu (yüzde 68), dün “Kazakistan Cumhuriyeti anayasasına yapılacak değişiklikleri ve ekleri kabul ediyor musunuz” sorusunu cevaplamak için sandık başına gitti.
Sandığa giden seçmenin yüzde 77,18’i “evet” oyu kullanırken, yüzde 18,66’sı “hayır” yanıtını verdi.
Böylelikle Kazakistan, 27 yıl ortadan sonra “yeni Kazakistan” olarak isimlendirilen yeni periyodu başlatmak için ülke tarihinde ikinci kere anayasa referandumu düzenledi.
Referandumda “evet” oyunun çıkması durumunda en son 1995’te kabul edilen mevcut anayasanın 33 temel unsurunun değiştirilmesi ve bu sayede bu yıl ocak ayı başında çıkan kitlesel olaylar sonrası ülkede idare sisteminin yine inşası hedeflendiği bildirilmişti.
Anayasa’da yapılacak değişiklikler
Yeni anayasa taslağında “Kazakistan toprağı ve yer altı doğal kaynakları devletin mülkiyetindedir” unsuru “Kazakistan toprağı ve yer altı doğal kaynakları halka aittir” olarak değiştirilecek.
İdam cezası büsbütün kaldırılacak. Böylelikle mevcut anayasada terör hatalısı ve savaş periyodunda hata işleyenlere istisnai ceza olarak kullanılmasına müsaade verilen idam cezasına hiçbir kaidede başvurulamayacak.
Kazakistan Cumhurbaşkanı misyonunu sürdürdüğü sürece siyasi partiye üye olamayacak. Kelam konusu unsur, Anayasa Kurulu, Yüksek Mahkeme, Merkez Seçim Komitesi, Sayıştay liderleri ile üyelerinin yanı sıra yargıçlar, kolluk kuvvetleri çalışanları, ulusal güvenlik güçleri ile askeri işçi için de geçerli olacak.
Cumhurbaşkanının yakın akrabalarının devletin üst seviye misyonlarına ve kamu iştirakindeki şirketlerin idaresine getirilmesi yasaklanacak.
Kazakistan Anayasa Kurulu tekrar Anayasa Mahkemesi olarak kurulacak. 1 Ocak 2023’ten itibaren faaliyete geçirilmesi planlanan Anayasa Mahkemesi 11 yargıçtan oluşacak ve üyeler, altı yıllık misyon müddeti için seçilecek.
Parlamentonun yetkileri artacak
Anayasa taslağında ülkede mevcut harika başkanlık idare sistemi son bulacak. Parlamento ise güçlenecek.
Böylelikle anayasadan devlet liderinin büyükşehir belediye liderleri ile eyalet valilerinin kararlarını iptal etme yetkisi kaldırılacak.
Cumhurbaşkanının parlamentonun üst kanadı senatoya atadığı milletvekili sayısı 15’ten 10’a düşürülecek. Bunların 5’i Kazakistan Halk Asamblesi tarafından önerilecek. Böylelikle asamblenin meclise milletvekili atama işlevinin kaldırılmasıyla parlamentonun alt kanadındaki milletvekili sayısı 107’den 98’e inecek.
Kanunları kabul etme yetkisi yalnızca parlamentonun alt kanadı mecliste olacak. Kelam konusu ıslahatla yetkilerinin genişletileceği mecliste tüm toplum katmanının temsil edilmesi için rölatif temsil sistemi uygulanacak.
Ayrıyeten daha evvel büyükşehir belediye liderleri ile eyalet valilerinin cumhurbaşkanı tarafından atandığı ülkede, bundan sonra kelam konusu adayların birinci evvel lokal meclis milletvekillerince onaylanması gerekecek.
Meclisin devlet bütçesini sorgulama işlevi genişleyecek.
Kazakistan insan hakları ombudsmanı ile ilgili unsur eklenecek. Böylelikle, ombudsman vazifesi bağımsızlaştırılacak ve misyonu boyunca senatonun onayı olmadan tutuklanamayacak.
Öte yandan, yapılacak değişiklikler kapsamında Kazakistan’ı 28 yıl yönettikten sonra mart 2019’da misyonundan istifa eden kurucu Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev’in anayasal statüsünün yer aldığı Birinci Cumhurbaşkanı’na ait kanun da yürürlükten kalkacak.