Fiona Harvey
İklim krizini çözmeye çalışmak için ülkeleri nizamlı olarak bir ortaya getiren Rio’daki birinci İklim Zirvesi’nden bu yana 30 yıl geçti. İşte o vakitten beri öne çıkan birtakım kıymetli anlar:
1995: Berlin
Birkaç yıllık hazırlıktan sonra, tarafların birinci konferansı Berlin’de gerçekleşti ve İklim Değişikliği Konferansları’nın formatı belirlendi. Ülkelerin, sera gazı emisyonlarını kısıtlayıp Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Mukavelesi’nin (UNFCCC) amaçlarını uygulamaya koymanın muhtaçlık olduğu anlaşıldı.
1997: Kyoto
İlk defa, sera gazı emisyonlarını azaltmak için bir gaye belirlendi: Gelişmekte olan ülkelerin emisyonlarını artırmaya devam etmelerine müsaade verilmesi kaydıyla gaye, emisyon bedellerini 2012 yılına kadar yüzde 5 düşürmekti.
Ancak ABD Kongresi muahedeyi onaylamadı, bu da protokolün yürürlüğe giremeyeceği manasına geliyordu. Tepeler her yıl devam etti, fakat siyasi açmazı aşmanın bir yolu yok üzere görünüyordu.
2004: Buenos Aires
Kyoto’daki protokol, hiç beklenmedik bir taraf tarafından kurtarıldı: Rusya, Dünya Ticaret Örgütü’ne katılmak istedi ve protokolün karşılıksız olarak onaylanmasını teklif etti.
Rusya’nın Ekim 2004’teki kararı, protokolü yasal olarak yürürlüğe koydu. ABD hala protokole karşıyken, bunun sırf sonlu bir tesiri oldu. Sonunda, birçok ülke Kyoto taahhütlerinin kurallarını yerine getirdi, lakin Çin ve ABD 2000’ler boyunca karbon üretimini artırmaya devam ederken, Çin en büyük emisyon kaynağı olarak ABD’yi geride bıraktıkça, bunun global emisyonlar üzerinde çok az tesiri oldu.
2006: Bali
Yürürlükte olan, lakin büyük ölçüde etkisiz olan Kyoto Protokolü’nden sonra BM, yeni bir yol bulması gerektiğini fark etti. Böylelikle 2006 yılında UNFCCC’nin Genel Sekreteri olarak atanan Yvo de Boer, alternatif bir yol haritası önerdi. Daima olarak George W. Bush ile hatta kalan ABD delegasyonu, rastgele bir şeyi kabul etmeyi reddetti. En sonunda, Papua Yeni Gine’den Kevin Conrad ABD’ye şunları söyledi: “Liderliğinizi arıyor ve istiyoruz. Fakat liderlik etmeye istekli değilseniz, lütfen yoldan çekilin.”
Bununla birlikte ABD, sonuncu amaç olarak 2009 yılı sonuna kadar imzalanacak emisyonlar konusunda bir muahedeyi içeren Bali’deki yol haritasını kabul etti.
2009: Copenhagen
Kyoto Protokolü’nün yerini alacak bir mutabakatın imzalanabileceğine dair umutlar Kopenhag’da yüksekti. Lakin konferans yaklaştıkça, tam teşekküllü yeni bir muahedenin olmayacağı ortaya çıktı. Yetkililer, Kopenhag’ın sırf “siyasi bildiri” üreteceğini açıkça belirterek evvelki aylarda beklentileri azaltmaya çalıştı.
Zirve sırasında bunu bile başarmanın neredeyse imkansız olduğu ortaya çıktı. Danimarkalılar karmaşık UNFCCC prosedürlerinin denetimini kaybetti ve Çin, emisyonlarını azaltacağını ima eden rastgele bir muahedeyi imzalama konusunda isteksizdi.
Sonunda Barack Obama ve başka dünya başkanları, Çin de dahil olmak üzere dünyanın en büyük emisyon salan ülkelerini 2020 için sera gazı emisyon amaçları üzerinde mutabakata vardırdılar. Fakat, sera gazlarını azaltma sorumluluğu dünyanın geri kalanı tarafından büyük ölçüde göz arkası edildi.
2010: Cancun
Cancun’da, Kopenhag’da varılan siyasi deklarasyon nihayet UNFCCC kapsamında yasal hale getirildi. Bu dorukta, tüm ülkelerin 2020 yılına kadar olan ulusal maksatları resmileştirildi.
2011: Durban
Kopenhag’da yeni bir protokolün yahut yasal olarak bağlayıcı bir muahedenin yazılamaması, BM sürecinin kırılganlığını ortaya koydu. Neyse ki, o zamanki AB’nin İklimden Sorumlu Kurul Üyesi Connie Hedegaard, ülkeleri yeni bir mutabakat için bir yol haritası üzerinde mutabakata ikna edecek bir plana sahipti: Sonunda Paris Anlaşması’na yol açan bir plan.
AB, Çin ve Hindistan’ın muhalefetiyle karşılaştı. Lakin AB boyun eğmedi ve bunun yerine gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerden oluşan bir koalisyon toplayıp Paris için umut topladı.
2015: Paris
Fransızlar, Kopenhag’ın yanlışlarından kaçınmaya kararlıydılar ve konferanstan evvelki yılı kesintisiz “360 derece diplomasi” ile geçirdiler. Dünya önderleri, takımlarına bir muahedeye varılması için talimat verdiler. En çetrefilli hususlardan kimileri incelendi: Kopenhag’da verilen fakir ülkelere 100 milyar dolar kelamı yine teyit edildi, ayrıyeten gelecek için bir sıcaklık hududu belirlendi.
Nihai muahede, ülkelerin hepsinin karşılamayı taahhüt ettiği bedeller için birinci defa global bir hudut koyuyordu.
2021: Glasgow
Covid-19 pandemisi nedeniyle bir yıl ertelenen COP26, çok değerli bir tepe olacaktı. Ülkelerin Paris Anlaşması’nda verdiği ulusal taahhütler, dünyayı 2 derece hududunda tutmak için yetersizdi, bu nedenle daha katı maksatlar gerekliydi. Yeni bilimsel gelişmeler ayrıyeten 2 dereceye ulaşmanın ne kadar tehlikeli olacağını gösterdi. Bu nedenle Glasgow’daki konut sahipleri için kilit bir maksat olan 1.5 derece sonu, Çin ve Hindistan’dan gelen itirazlara karşın kabul edildi.
Anlaşma kırılgandı, lakin ülkeler 2022 ve sonraki yıllarda emisyon kesintileri konusunda daha sert planlarla geri dönmeyi kabul ettikleri için değerli bir ilerlemeyi temsil ediyordu.
2022: Geleceğe ve Mısır’a doğru
Enerji ve besin fiyatlarındaki artışlar, hükümetlerin bir hayat maliyeti ve güç güvenliği kriziyle karşı karşıya kalması manasına geliyor. Kimi ülkeler, kömür de dahil olmak üzere fosil yakıtlara geri dönmekle tehdit ediyor.
Bununla birlikte, Ukrayna’daki savaş, yenilenebilir güç argümanını güçlendiriyor. Savaş ayrıyeten güç ve iklimi ülkelerin en değerli ulusal güvenlik sıkıntıları haline getirdi.
Ancak bu jeopolitik değişimler, tahıl, yakıt ve turizm sebepleriyle Rusya’yla yakınlığı bulunan Mısır’ın diplomatik açıdan güç bir misyonla karşı karşıya kalacağı manasına geliyor.
The Guardian