Keith Cooper
Kimi canavar kara deliklerin galaksilerindeki yıldız oluşumunu durdurduğunu ortaya koyan deliller, 12.5 milyar yıl öncesine, cihanın birinci devrine uzanan bir araştırma sırasında ortaya çıktı. Soğuk moleküler hidrojen gazı bulutları çöktüğünde, parçalandığında ve ağırlaştığında yıldızlar meydana gelir. Yıldız oluşum süreci, öbür birçok galakside olduğu üzere Samanyolu’nda da sürüyor; buna rağmen, büyük eliptik galaksiler üzere kimileri milyarlarca yıl evvel yıldız oluşumlarına son vermiş üzere görünüyor.
KARA DELİKLERLERİN KARANLIK TESİRİ
Gökbilimciler, bir galaksinin merkezinde bulunan muhteşem kütleli bir kara deliğin yörüngesinde dönen materyalin uzaya yaydığı güçlü radyasyon biçimindeki geri bildirimin, o galakside var olan moleküler gazı ısıtabileceğinden ve yıldız yaratacak biçimde çökmesini önleyebileceğinden ve bu gazı bir galaksiden büsbütün silebileceğinden şüpheleniyorlar. Buna misal galaksiler “kırmızı ve ölü” diye nitelendirilir, çünkü yıldız oluşumu bir sefer sona erdiğinde, geride kalan tek yıldızlar uzun ömürlü, serin ve kırmızı yıldızlar olur.
Kara deliklerden gelen geri bildirimlerin yıldız oluşumunu baskılayabileceğini düşündüren pek çok dolaylı delil bulunsa da, gökbilimciler hâlâ bu sürecin gerçekleştiğini gösteren kesin müşahedeler bekliyor ve bunun nasıl olduğunu anlamaya çabalıyorlar. Şimdiyse, bir araştırma grubu, ilkel cihandaki yıldız oluşumunu durduran galaksilerin, yıldız oluşturmayı sürdüren galaksilerdekinden daha faal olan merkezi kara delikler barındırdıklarını ortaya koydu.
Japonya’da bulunan SOKENDAI’den (İleri Araştırmalar Yüksek Lisans Üniversitesi) Kei Ito öncülüğünde bir takım, aktif kara deliklerin ve kırmızı meyyit galaksilerin birbiriyle ilişkili olduğu hipotezini sınamak emeliyle ‘Uzak Galaksiler için Kozmik Evrim Araştırması’ (kısaca COSMOS) arşivlerini araştırdı. COSMOS, Hawaii’de konuşlu Subaru Teleskopu, New Mexico’da bulunan Çok Büyük Dizi Radyo teleskopu, Hubble Uzay Teleskopu ve Avrupa Uzay Ajansı’nın XMM-Newton X-ışını teleskopu üzere en büyük ve en güçlü teleskoplardan bir kısmını içeriyor.
EVREN’İN OLUŞUMUNDAN KISA MÜHLET SONRA ORTAYA ÇIKTILAR
Ito’nun takımı, en eski galaksilerin Büyük Patlama’dan yalnızca 1,3 milyar yıl sonra meydana geldiği periyoda, 9,5 milyar ilâ 12,5 milyar yıl evvel var olan galaksilere göz attı. Araştırmacılar faal kara deliklerden yayılan X-ışını ve radyo sinyallerini arıyorlardı; ama bu sinyaller ziyadesiyle zayıf olduğundan, sinyal-gürültü oranını düzgünleştirmek ve akabinde ortalama birleştirilmiş bilgilere ulaşmak maksadıyla bu uzak galaksilerin birkaçının X-ışını ve radyo manzaralarını birleştirmek ya da “istiflemek” zorunda kaldılar. Araştırma takımı, kırmızı ve meyyit galaksilerin, tıpkı devir boyunca yıldız oluşturmayı sürdüren galaksilerden daha güçlü kara delik aktivitesi barındırdığını ortaya çıkardı.
Nisan ayında The Astrophysical Journal isimli mecmuada yayınlanan yeni bulgular, kara delik geri bildiriminin yıldız oluşumunu durdurduğunu ispat etmemesine rağmen, etkin kara delikleri kırmızı ve meyyit galaksilere bağlayarak, hipotezi destekliyorlar. Bilim insanları, NASA’nın James Webb Uzay Teleskobu’nun bu yaz bilimsel operasyonlarına başlamasının akabinde daha fazla ispat toplamasını umut ediyorlar.
Yazının yepyenisi Space sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)